A orixe de Noia remóntase ás culturas prehistóricas. Poboada na época megalítica e castrexa, amosa vestixios dun pasado romano e foi durante a Idade Media cando se converteu nunha das principais cidades de Galicia ao descubrirse en Santiago o Sartego do Apóstolo.

Convertida no porto de Compostela, a vila coñecerá un gran desenvolvemento das súas actividades comerciais. A poboación orixinal, que vivía no burgo da Barquiña, integrarase baixo a xurisdición do Señorío da Terra de Santiago cando a raíña Doña Urraca lle concede á Mitra Compostelá as terras comprendidas entre o Tambre e o Ulla.

Pola Carta Póboa do ano 1168, outorgada por Fernando II, créase o actual burgo, que será escenario das loitas medievais que teñen como protagonistas ós prelados de Santiago e aos nobres que rivalizaban no control da vila medieval. Será nesta época cando se constrúan a igrexa de Santa María a Nova e San Martiño, as Casas Góticas dos Señores da vila e o Castelo ou Fortaleza do Tapal onde residían os arcebispos de Santiago durante o verán.

Un dos arcebispos residentes en Noia foi o francés Berenguel de Landoira que, a principios do século XIV, buscou refuxio na vila ante a negativa dos burgueses de Santiago a abrirlle as portas da cidade. Como recompensa a esa axuda mandou construír a igrexa de Santa María a Nova e a muralla con doce portas que a protexía dos ataques, como o ordenado polo Duque de Lancaster (s.XIV) cando intentaba apoderarse de Galicia para acceder ó trono de Castela.

A vila tamén foi escenario da Revolta Irmandiña, a loita do pobo contra os abusos da nobreza laica e eclesiástica. Asaltaron a Fortaleza do Tapal, convertida en sinal de identidade da poderosa Mitra que ata o ano 1812 (Constitución de Cádiz) era o auténtico dono da vila, á que sometera a numerosas presións económicas.

A Idade Moderna será a época da presenza do pirata Francis Drake na ría, como resposta á expedición da Armada Invencible, e a chegada dos industriais cataláns ás nosas costas. Varios personaxes vencellados á vila terán un acusado protagonismo: Lorenzo de Armada e Xoán de Noia (navegantes nas Indias), Sebastián Docampo (que foi o primeiro en demostrar que Cuba é unha illa), o escultor Felipe de Castro (Presidente da Real Academia de San Fernando) e Basilio Vilariño (explorador da Patagonia).

A Idade Contemporánea será a da ocupación da vila polo exército francés, a revolta contra os industriais cataláns, o protagonismo do escultor Xosé Ferreiro e o apoio da vila á Revolta Galega de 1846. Nun curto percorrido pola vila pode apreciarse como se conservan nas súas rúas a identidade doutros importantes personaxes vencellados a ela nas diferentes épocas históricas.

Noia atópase na parte máis interior da Ría de Noia, na desembocadura do Tambre e ao lado das serras da Barbanza e de Outes. O seu centro urbano acubilla a desembocadura doutro río, o Traba.

Do centro de Noia hai apenas trinta e poucos quilómetros a Ribeira, a Muros e a Santiago de Compostela. Conta cunha extensión de 37,2 quilómetros cadrados, o que o converte nun dos municipios con menos superficie de toda Galicia. Ao Norte limita con Brión; ao Noroeste con Outes; ao Sur, con Porto do Son; ao Este con Lousame e ao Oeste co Atlántico.

Está conformada por seis parroquias: Santa María de Argalo, Santa Cristina de Barro, San Martín de Noia, Santa Mariña do Obre, Santa María de Roo e San Pedro de Boa.

Noia ten un clima oceánico húmido; con abundantes chuvias durante todo o ano e temperaturas suaves.

As condicións naturais da ría de Noia convértena nun ecosistema privilexiado, protexido pola Rede Natura. Pero por riba da súa impresionante flora e fauna pesar das agresións a que está sometida destaca a importancia do berberecho e ameixa. Nesta zona chegouse a producir máis da terceira parte do berberecho do Estado, e ameixa de Noia é a máis apreciada do mundo cun valor máximo en lonxa que chegou a 12 euros a unidade.

Noia envolta nun mar intermitente, un mar fuxidío que soamente é capaz de impor a súa presenza, inundando de auga atlántica a enseada, na fugacidade dunha marea. Sorprende á ollada de todo viaxeiro que contemple o seo de Noia, o cambiante da súa paisaxe en función do avance ou retroceso das augas por mor das mareas.

É este aspecto mutable que lle outorga a presenza ou ausencia de auga, un dos trazos máis definidores da paisaxe que se abre nos arredores da vila. O mar é aquí algo presente, pero ao mesmo tempo algo esquivo, algo fugaz.

Estes espazos intermareais só cubertos polas augas mariñas a determinadas horas -as ribeiras de mar enxoito da poeta María Mariño- teñen unha relación peculiar co mar, e desde a antigüidade, este impón ritmos de traballo en función das mareas: saír os barcos, atracar, mariscar a pé,…